Medium format, het grote broertje van de Full Frame sensor. De droom van elke landschaps- en portretfotograaf. De belofte van extreem fijn-detail, hoog dynamisch bereik en ongekende scherpte (maar ook van altijd een statief nodig hebben en moeten werken met een trage camera en langzame autofocus). Het leek voor de doorsnee fotograaf zo ver weg. Doorgaans betaal je voor een Hasselblad of Phase One camera met toebehoren namelijk tienduizenden euro’s, wat voor de meeste fotografen niet te betalen is. Echter, toen Fujifilm de GFX100S aankondigde, viel er een klein bommetje in de fotografiewereld. Een medium format camera met 102 (!) megapixels, gebouwd om uit de hand (!) te gebruiken, met snelle autofocus (!) voor de prijs van 5999 (!) euro. Het leek bijna te mooi om waar te zijn.

Ik vind het dan ook een voorrecht dat ik deze camera anderhalve week lang mocht gebruiken van Cameraland, voor het ervaren van het fotograferen met een medium format camera en voor het schrijven van een review. Maar wat valt er nog te vertellen over dit product? Het grootste reclamekanaal ter wereld, YouTube, staat vol met tests, foto’s van bakstenen muren en lovende dingen: weg is de bulky body van de originele GFX100, weg is de ingebouwde grip. Wat Fujifilm heeft gebouwd is een uit de kluitengewassen X-H1 achtige body op steroïden. De beeldkwaliteit is fenomenaal, het is revolutionair dat je met 102 megapixels uit de hand kunt fotograferen met normale sluitertijden dankzij fantastische IBIS, de autofocus is bizar snel voor een medium format camera en doet bijna niet onder voor een moderne systeemcamera, je kunt 5 foto’s per seconde schieten, in 4k filmen, foto’s maken van 400 megapixels met pixelshift, de sluiter is bijzonder stil etc. De lijst is bijna eindeloos. Na de camera anderhalve week intensief gebruikt te hebben, is het enige dat ik kan doen al deze punten beamen. Ik heb daar, op technisch vlak, weinig meer aan toe te voegen. Om kort te zijn: ook ik ben oprecht onder de indruk van de kwaliteit. Zowel van de camera als van de beelden die eruit komen. Maar waarom dan toch deze review?

Figuur : Fujifilm GFX100S

Ik draai nu al een tijdje mee in de fotografie, heb verschillende formaten sensoren gebruikt en de werking van een camera verbergt voor mij geen geheimen meer. Dat is een fijne positie om in te zitten, want dat betekent dat je je bezig kunt houden met wat naar mijn mening het allerbelangrijkste is in fotografie: beleving. Als ik praat over beleving heb ik het enerzijds over de bediening en het gebruik van de camera (de fotografiebeleving) en anderzijds (en veel belangrijker) de beeldbeleving. Is het beeld fijn om naar te kijken? Is er zoiets als te veel scherpte? Wat doet de camera met kleur en detail (wat niet hetzelfde is als scherpte)? Wat maakt medium format zo bijzonder? Deze review gaat over mijn beleving en ervaring en mijn eerste stappen in het medium format segment.

Figuur : GFX100S, ISO100, Fujifilm GF 80mm f/1.7@f/1.7, 1/800s

Fotografiebeleving

Veel fotografen grijpen terug naar het gebruik van film. Ik heb mij lange tijd afgevraagd waardoor deze trend is ontstaan. Waarom zou je “terug” gaan naar een (zo wordt het toch vaak gezien) achterhaald medium? Ik denk dat dit deels is toe te wijden aan, als je het antwoord in één woord zou willen vangen, fotografiebeleving. Als je met film schiet, heb je niet de oneindige mogelijkheden die een digitale camera (en zeker een systeemcamera) biedt. Er passen maar 12 foto’s op een “mediumformat” rolletje, 36 op een 35mm film (de opa van full frame sensoren). Tevens kan je van tevoren niet precies zien wat je doet en duurt het ontwikkelen van de film langer dan het overzetten van je digitale foto’s op de PC. Met andere woorden, het schieten van film is, naast dat het beeld natuurlijk anders is, een veel langzamere ervaring. Ik denk dat juist dit gegeven, het afremmen in een overhaaste maatschappij, je dwingt om beter te kijken, je meer bewust te zijn van het feit dat de ruimte op de filmrol niet oneindig is, bijdraagt aan de wederopstanding van film.

Nu schiet ik zelf geen film, maar ik kan mij met de GFX100S zo voorstellen hoe dat moet voelen. Op mijn eigen camera (Fujifilm X-T3) schiet ik in RAW+JPEG. De RAW-files zijn doorgaans 50mb, terwijl de jpegs een paar MB per stuk zijn. Bij de GFX100S zijn de RAW-bestanden (afhankelijk van de informatie die ze bevatten) ongeveer 210MB per stuk. Jpegs in de hoogste kwaliteit zijn rond de 65mb. Met andere woorden: er passen veel minder foto’s op je geheugenkaartje (en je PC), waardoor je het gevoel krijgt dat je moet afremmen, beter moet leren kijken en je meer bewust zijn van het feit dat de ruimte op je SD kaart (of je PC) niet oneindig is. Ik maakte in anderhalve week tijd meer dan 330 GB aan foto’s!

Dat betekent overigens niet dat de camera zelf langzaam is, of dat je wordt afgeremd door de werking van de camera. Tijdens mijn fotografie merk ik weinig praktisch verschil tussen mijn X-T3 of deze GFX100S, wat echt een prestatie is! Wie bekend is met het bedienen van een camera, kan eigenlijk direct met de GFX100S overweg. De camera werkt als een “standaard” spiegelreflex. Het diafragma regel je via de draairing op de lens, ISO verander je met het achterste instelwieltje en de sluitertijd met het wieltje bij de ontspanknop. Simpel, efficiënt en eenvoudig.

Figuur : GFX100S met Fujifilm GF 32-64mm F4 in de duinen bij Hargen

Waar ik wel aan moest wennen is de geringe scherptediepte. Omdat de sensor groter is dan gebruikelijk, heb je, om voldoende scherptediepte te creëren in bijvoorbeeld landschapsfoto’s, een kleiner diafragma nodig. Op mijn Fujifilm X-T3 gebruik ik vaak f/8 als diafragmagetal voor landschappen. Op full frame wordt dat, als je de scherptediepte gelijk wilt houden, ongeveer f/10. Op medium format zit je dan al snel op f/13, wat natuurlijk ook invloed heeft op je sluitertijd.

Al met al voelde het gebruik van de GFX100S als een thuiswedstrijd. Doordat ik al met Fujifilm fotografeer, ben ik bekend met de menustructuur en de werking van de (meeste) knoppen. De fotografiebeleving die ik heb ervaren tijdens het gebruik van de GFX100S is voor mij een bijzondere. Ik merkte dat ik echt beter ging kijken, meer aandacht besteedde aan de instellingen van de camera en aan de compositie en (waar mogelijk) het regisseren van het beeld. Omdat de files zo groot zijn, wil je eigenlijk geen frame verspillen, ook al is het digitaal (en zijn SD-kaartjes niet zo duur).

Figuur : Duinen van Hargen. GFX100S, ISO100, Fujifilm GF 32-64mm@48mm, f/8, 1/200s

Beeldbeleving

Natuurlijk is de bediening en het gebruik van een camera secundair aan het beeld. Het beeld bepaalt uiteindelijk alles. Normaliter begin ik mijn reviews met een zelfportret, maar vanwege de speciale gelegenheid heb ik besloten om het eens anders aan te pakken. Ik heb Slot Assumburg gehuurd, wat modellen ingeschakeld, en heb daar mijn camera op gericht. Om maar meteen met de deur in huis te vallen:

GFX100S, ISO400, Fujifilm GF 32-64mm@47mm, 1/60s, f/4

In één woord: WOW! Scroll even terug en bekijk het beeld even wat langer (zoom even een beetje in). De foto’s die de GFX100S produceert zijn zo bizar gedetailleerd, zonder dat het klinisch scherp wordt, en zitten vol met kleurnuances en subtiel verloop van licht en schaduw. Door de grootte van de sensor en de hoge resolutie wordt elk detail gevangen, zelfs als de foto op een kleiner scherm bekeken wordt. Dit draagt, voor mij, heel sterk bij aan de beeldbeleving. Je kunt een tijdje naar de foto blijven kijken, omdat je steeds andere details opvallen (zeker op groot formaat). Die details vallen je (on)bewust op, en dit is een onwijze open deur, omdat ze er zijn. Om te kunnen ervaren wat ik bedoel, wil ik jullie dan ook van harte aanraden om de foto’s in deze review eens in het groot te bekijken op een 4k beeldscherm (of 75” TV) op mijn website.

100% crop van figuur 5. Het fijn-detail dat deze camera vangt is extreem. Dit geeft de foto meer diepte, meer levendigheid en maakt dat je langer naar het beeld wilt kijken.

Bij kleinere sensoren valt dat micro-detail deels weg en hou je het algemene beeld over, als het ware. Je ziet het, registreert het en kijkt weer verder, omdat er verder weinig te zien is. Wat je krijgt uit de GFX100S zijn beelden waar je een tijdje naar blijft kijken omdat er zoveel te ontdekken valt.

Niet alleen in de portretfotografie, maar ook in landschapsfotografie draagt het fijn-detail in grote mate bij aan de beeldbeleving. De onscherpte in de voorgrond, de scherpte daarachter; de foto krijgt meer diepte en oogt meer “3D” dan wat ik normaal gewend ben.

GFX100S, ISO200, Fujifilm GF 32-64mm@64mm, f/8

Normaal ben ik niet zo’n pixelpeeper, zoals dat heet, maar oh wat is het gaaf om op bovenstaande foto even in te zoomen (nou ja, even.. mijn PC smelt bijna van die files!) en erachter te komen dat je de gezichten van de twee mensen nog kunt zien.

100% crop van figuur 7. De gezichten van de mensen zijn nog te zien, ook al waren ze ver weg.

Zelfs ogenschijnlijk simpele composities krijgen meer diepte en karakter.

GFX100s, ISO100, Fujifilm GF 32-64mm@32mm, 1/320s, f/4

Wat het beeld uit deze camera verder bijzonder maakt, naast de diepte van de foto’s en het kunnen vangen van fijn-detail en de geringe scherptediepte, is het zachte verloop van die scherptediepte. Dit is heel mooi te zien op de volgende foto, die geschoten is met de 80mm f/1.7 op f/1.7.

GFX100S, Fujifilm GF 80mm f/1.7@f/1.7, ISO100, 1/400s

Als je inzoomt op de piano, dan zie je schitterend detail in het hout. Dit detail is heel erg aanwezig in de delen die scherp zijn en het is moeilijk om te zien waar de scherpte in onscherpte verloopt. Dat maakt dat het beeld organisch voelt en brengt het meer tot leven.

100% crop van figuur 10. Het scherpteverloop is zo subtiel en zo zacht, dat het nauwelijks te zien is. Dit maakt het beeld organisch en brengt het meer tot leven.

Vrijheid

Wat valt er verder nog voor unieks te vertellen over het gebruik van deze camera? Ik wil het nog even hebben over het feit dat je de camera, ondanks de grote sensor en hoge resolutie, gewoon uit de hand kunt gebruiken. Normaliter moet je met dergelijke camera een statief gebruiken, om ervoor te zorgen dat er geen bewegingsonscherpte optreedt. Ik heb deze camera gewoon gebruikt alsof het mijn X-T3 was en heb daar geen enkele hindering aan ondervonden. Dit geeft een gevoel van vrijheid; het gebruik van een hoge resolutie camera, zonder de beperkingen daarvan.

100 MP landschapsfoto

Wat ook vrijheid geeft, zij het van creatieve aard, is die hoge resolutie. 102 Megapixels is wellicht iets te veel voor de meeste toepassingen (facebook accepteert tot 85MP en niets daarboven), maar het maakt croppen ontzettend fijn. In de wandelgangen wordt al gesproken van “crop ‘till you drop”. Je kunt klakkeloos de helft van de foto afsnijden, waarna je een foto overhoudt van 50 megapixels. Dat is bizar!

50 megapixel crop van figuur 12. Door de hoge resolutie heb je meer vrijheid in het croppen van de foto’s.o

Nu we het toch over Facebook hebben: eigenlijk is het een zonde om deze foto’s op kanalen zoals Instagram en Facebook te plaatsen. Ze komen veel beter tot hun recht als galerijprint in het Rijksmuseum, waar de kijkers even de tijd nemen om precies dat te doen; kijken. Op dat formaat worden foto’s een beetje zoals poëzie. Je leest het (kijkt), legt het even weg (er hangt nog meer) en daarna lees je het nog eens (kijkt er opnieuw naar). Elke keer dat je het gedicht leest (naar de foto kijkt), ontdek je iets nieuws. Een nuance die je nog niet eerder was opgevallen. Dat is de kwaliteit van het beeld dat uit deze camera komt.

Het is wellicht vloeken in de fotografiekerk, daar waar “apparatuur maakt niet uit” en “het is maar een stuk gereedschap” veelvuldig wordt gepredikt, maar deze camera draagt, door de fotografie- en beeldbeleving, daadwerkelijk iets extra’s bij. Omdat ik echt het idee heb dat ik een speciale beeldvanger in handen heb, krijg ik automatisch meer motivatie om beelden te creëren. Omdat ik weet dat alles dat ik in mijn foto plaats, in volle glorie getoond wordt, krijg ik meer motivatie om te dirigeren. Door alle detail, kleur en nuances die worden gevangen, gaan je foto’s meer richting de fine-art, waarbij elke vezel en textuur tot zijn recht komt. Het is dan ook niet zo gek dat ik mijzelf erop betrapte dat ik Erwin Olaf-achtige allures kreeg, toen ik met mijn camera door Slot Assumburg in Heemskerk zwierf.

De oplettende lezer heeft natuurlijk gezien dat ik in bovenstaande alinea het bezittelijk voornaamwoord “mijn” gebruikt heb om het zelfstandig naamwoord “camera” aan te duiden. Ik was dusdanig onder de indruk van deze camera, het gebruik ervan, de fotografie- en beeldbeleving, dat ik het systeem heb aangeschaft.

Watch out, Erwin Olaf! Oké, sorry, ik zal terugkeren naar de realiteit.

Met dank aan Cameraland.nl voor het lenen van de Fujifilm GFX100S en de lenzen, Atelier Chimeara voor de kostuums (model 1), Mirjam van Mirjams memories (model 2), Rob (model 3) en Elzewieke (model 4). Bekijk de foto’s in hoge resolutie op http://www.primeministerphotography.com