ISO, diafragma en sluitertijd uitgelegd door een biertje te tappen...

In de fotografie kennen we een groot aantal termen en begrippen. Dit kan erg verwarrend zijn, zeker voor de beginnende fotograaf. Meestal is dit geen probleem, naarmate je langer fotografeert breidt je kennis zich vanzelf uit. Er zijn echter drie termen die zo bepalend zijn dat elke fotograaf deze eigenlijk moet kennen en begrijpen, te weten ISO, diafragma en sluitertijd. Zodra je camera van de automatische stand gaat, krijg je te maken met deze zogenaamde belichtingsdriehoek. Basiskennis over het diafragma, de sluitertijd en ISO zorgt ervoor dat je begrijpt waarom een foto te licht of te donker is geworden en stelt je in staat om hierop in te spelen.

Wij merken dat veel mensen, ook na een uitgebreide uitleg, nog steeds moeite hebben met deze begrippen. Ligt dat aan deze mensen of aan de uitleg? Waarschijnlijk aan het laatste en daarom presenteren wij de meest tot de verbeelding sprekende uitleg ooit: ISO, diafragma en sluitertijd uitgelegd aan de hand van een biertje tappen...

Voor de mensen die hier nu al geen trek meer in hebben is er een vergelijkbaar artikel waarin we de belichtingsdriehoek uitleggen aan de hand van een kraan met een emmer water.

Bier is het Licht!

Het bier staat in deze vergelijking voor de hoeveelheid licht. We willen een goed belichte foto, wat betekent dat we ons bierglas helemaal gevuld willen hebben. Tap je teveel bier in een glas, dan stroomt deze over en is je foto overbelicht. Bij te weinig bier is het glas niet helemaal vol en is je foto onderbelicht (en heb je nog steeds dorst...).

Bij het tappen van een biertje zijn er vier variabelen:

De druk die op de tap staat = Het aanwezige licht

Het aanwezige licht is de enige factor in de vergelijking waar we geen invloed op uit gaan oefenen. We zouden dit wel kunnen doen door bijvoorbeeld flitsers in het verhaal te betrekken, maar laten we het voor nu proberen zo simpel mogelijk te houden.

Op een zonnige dag is er veel licht, we hebben dan een hoge druk op de tap. Bij een hoge druk kunnen we snel een groot glas met bier vullen. Wanneer we bijvoorbeeld ´s avonds of ´s nachts gaan fotograferen is er veel minder licht, we hebben dan een lage druk op de tap. Het duurt dan veel langer om hetzelfde glas te vullen, of we pakken een kleiner glas dat sneller gevuld is.

Hoe ver de tap open staat = Diafragma

Het diafragma geeft aan hoe groot de lensopening is en hoeveel licht er dus door de lens kan gaan om op de sensor te vallen. Diafragma waarden worden weergegeven met een f-getal en variëren van maximaal f/1.4 - f/6.3 tot minimaal f/22 - f/32 (verschilt per lens). Een klein f-getal staat voor een groot diafragma, dit betekent dat de lens helemaal open staat en er dus veel licht door deze opening kan vallen. Een groot f-getal betekent dat de lensopening is dichtgeknepen, er kan dus weinig licht door de lens en het duurt dan ook langer om een foto goed te belichten.

Wanneer je de tap helemaal opendraait, kan er meer bier door naar het glas stromen. Draai je de tap dichter, dan stroomt er minder bier door. Wanneer je een glas snel wilt vullen, zet je de tap dus helemaal open. Je gebruikt hiervoor een groot diafragma (grote opening = kleine f-waarde). Wil je juist lang doen over het vullen van een glas, dan draai je de tap dichter. Je gebruikt dan een klein diafragma.

Hoe lang de tap open staat = Sluitertijd

De sluitertijd geeft aan hoe lang je het licht op de sensor laat vallen, deze duur wordt weergegeven in seconden. De sluitertijd die je op een camera kunt instellen varieert van 1/16000 seconden tot 60 seconden. De exacte waarden verschillen sterk per camera, het kan bijvoorbeeld zijn dat op jouw camera de snelste sluitertijd 1/1000 seconden is. De langste sluitertijd is meestal 30 of 60 seconden, maar kan ook enkele uren, dagen of zelfs jaren zijn.

Als er weinig druk op de tap staat (weinig licht) en je wilt toch een groot glas met bier vullen, dan zul je de tap lang open moeten houden. Hiervoor heb je dus een lange sluitertijd nodig van misschien wel enkele seconden. Als er daarentegen juist veel druk op de tap staat (veel licht) dan hoef je de tap maar kort open te houden om je glas te vullen. In zo'n geval is een fractie van een seconde al genoeg om je glas te vullen.

Druk op de tap bepaalt hoe lang je moet tappen / Hoeveelheid licht bepaalt de sluitertijd

De grootte van het glas = ISO

ISO staat voor de lichtgevoeligheid van de sensor en wordt aangegeven met een waarde die kan variëren van 50 tot 3280000. Deze waarden varieren sterk per camera, vaak is de minimale ISO waarde 100 en de maximale waarde tussen 6400 en 25600. Bij een hoge ISO-waarde is een sensor lichtgevoeliger en kan deze dus beter het aanwezige licht opvangen. Het nadeel is wel dat je bij een hogere ISO-waarde meer last krijgt van ruis, waardoor een foto minder scherp oogt.

In deze vergelijking bepaalt de ISO waarde de grootte van het bierglas. Bij een lage ISO-waarde (50-200) hebben we een groot glas. Dit glas bevat dus veel bier (informatie) en weinig schuim (ruis). Een groot glas bier met weinig schuim is goed, wanneer het mogelijk is selecteer je dan ook een zo laag mogelijke ISO-waarde. Wat als je ontzettend veel dorst hebt, maar er door de lage druk weinig bier door de tap stroomt? Dan pak je noodgedwongen een kleiner glas. Hierdoor heb je weliswaar minder bier, maar je kunt wel snel je dorst lessen. Bij een te klein glas heb je vaak alleen maar schuim en geen bier, dat is niet zo lekker.

Deze vergelijking toepassen in de praktijk

Er is veel licht

Wanneer je op een zonnige dag buiten bent, is er veel licht beschikbaar. In de vergelijking is er dus een situatie waarin er een hoge druk staat op de tap en er hierdoor in korte tijd veel bier door de tap kan stromen. Wat kunnen we hiermee? Als er heel veel bier door de tap stroomt, kunnen we los van de overige instellingen sowieso een groot glas pakken. We selecteren dus een lage ISO-waarde tussen de 50 en 200, waardoor we een groot glas hebben waar lekker veel bier in kan. Wat doen we nu met de opening van de tap en de duur van het tappen?

Als we de tap vol open zetten (groot diafragma) zal ons glas heel snel gevuld zijn. Bij een hoge diafragma waarde (klein f-getal) moeten we dus een korte sluitertijd selecteren om te voorkomen dat ons glas overstroomt. Als we daarentegen de opening van de tap een stuk dichter draaien (we selecteren een klein diafragma / hoog f-getal), dan duurt het langer voor ons glas gevuld is.

Instellingen bij veel licht
Lage ISO | klein diafragma | langere sluitertijd
Lage ISO | groot diafragma | korte sluitertijd
Hogere ISO | klein diafragma | korte sluitertijd
Hogere ISO | groot diafragma = overbelichte foto
Hogere ISO | langere sluitertijd = overbelichte foto

Fotograferen is het spelen met licht. Het aanwezige licht bepaalt alleen wel het spel en wat je kunt doen met de instellingen van je camera. J. Wognum

Er is weinig licht

Wanneer je 's avonds of 's nachts gaat fotograferen is er weinig licht beschikbaar. Er staat dus weinig druk op de tap en er kan hierdoor per seconde relatief weinig bier door de tap stromen. Wat kunnen we hiermee? We hebben twee opties. Of we pakken een klein(er) bierglas en nemen genoegen met minder bier, in dat geval selecteren we dus een hogere ISO waarde wat resulteert in een foto met meer ruis. Of we blijven bij ons grotere bierglas (lage ISO), maar zullen langer moeten wachten tot ons glas gevuld is.

Naast de grootte van ons glas (de ISO waarde) kunnen we natuurlijk ook invloed uitoefenen op de snelheid waarmee ons glas gevuld wordt door de tap meer - of minder open te draaien. Zetten we de tap helemaal open (groot diafragma) dan kunnen we ons glas sneller vullen dan wanneer we de tap dichtdraaien (klein diafragma). Wanneer we een groot glas willen vullen en tegelijkertijd de tap bijna helemaal dichtdraaien, zullen we heel erg lang moeten wachten voor ons glas eindelijk gevuld is. In zo'n situatie hebben we dus een zeer lange sluitertijd nodig om een goed belichte foto te maken.

Instellingen bij weinig licht
Hoge ISO | klein diafragma | langere sluitertijd
Hoge ISO | groot diafragma | korte sluitertijd
Lage ISO | groot diafragma | lange sluitertijd
Lage ISO | klein diafragma | zeer lange sluitertijd
Lage ISO | korte sluitertijd = onderbelichte foto

ISO, diafragma en sluitertijd doen toch veel meer dan alleen belichten?

We hebben ons in dit artikel beperkt tot een uitleg over de belichtingsdriehoek, oftewel de verhouding tussen ISO, diafragma en sluitertijd en de invloed hiervan op de belichting van een foto. De instellingen van je camera doen echter meer dan alleen invloed uitoefenen op de belichting. Een groot diafragma met een korte sluitertijd levert bijvoorbeeld eenzelfde belichting op als een klein diafragma met een langere sluitertijd, maar de foto zal er wel heel anders uitzien. Ben je nieuwsgierig wat er gebeurt als je de instellingen verandert? Lees dan ons artikel over de magische ronde instelknop.