De maansverduistering fotograferen

Op 28 september 2015 is het zover. Om 4:47 uur in de ochtend is er een volledige maansverduistering te zien. Onder voorwaarde dat het helder is natuurlijk. Een maansverduistering wordt tegenwoordig vaak heel sensationeel bloedmaan genoemd, refererend aan de rode kleur die de Maan tijdens de volledige verduistering aanneemt. Die rode kleur wordt veroorzaakt door lichtverstrooiing in de atmosfeer van de Aarde, en juist dat maakt het een bijzonder leuk schouwspel.

Anders dan een zonsverduistering komt een maansverduistering redelijk vaak voor. Gemiddeld zijn er iets meer dan 2 per jaar, waarvan er maar liefst gemiddeld 1 per jaar in de Benelux te zien is. Dit zijn niet altijd volledige maansverduisteringen, het kunnen ook gedeeltelijke zijn. Op 28 september is het echter wel een volledige verduistering en die wil je niet missen. Het duurt namelijk tot 2018 voordat de volgende volledige verduistering in de Benelux te zien is. Reden om de wekker te zetten en veel geduld te hebben: de totale verduistering duurt van 2:10 uur tot 7:24 uur met het hoogtepunt om 4:47 uur.

Totale maansverduistering in 2007 – een collage van 18 foto's die ongeveer om de 15 minuten gemaakt zijn. Gewoon vanuit de tuin gefotografeerd. Wil je dit ook doen, dan zul je wel de hele verduistering alert moeten blijven.

De maansverduistering fotograferen

Het fotograferen van de verduistering is natuurlijk erg leuk. Heb je het geduld om de hele tijdsduur te blijven kijken, dan zijn collages zoals de bovenstaande mogelijk. Die collage is met enige trucage gemaakt; het zijn 18 foto's die met een 400mm objectief zijn gemaakt, vervolgens verkleind en in een groothoek foto geprojecteerd. Het is namelijk vrijwel onmogelijk om dit op deze manier te fotograferen. Lees hiervoor maar eens mijn blogs over het fotograferen van de Maan.

Een maansverduistering kan het beste met een teleobjectief gefotografeerd worden omdat juist dan de verduistering het beste te zien is. Gebruik van een groothoek brengt een tè kleine Maan in beeld waardoor alle details verloren gaan. Een brandpunt van minimaal 200mm of meer levert het beste resultaat op, maar laat je dat niet weerhouden om met een 50mm objectief of een 70mm brandpunt aan de slag te gaan.

Start van de maansverduistering in 2007. Brandpunt 400mm op 1,6crop camera. Digitaal nog extra 25% gecropt. (ISO100, f/10, 1/250sec)

Een volle Maan fotograferen hebben we bijna allemaal wel eens gedaan. In feite werkt het hier ongeveer hetzelfde. Bepaal voor de verduistering begint de belichting. Hierbij kan uitgegaan worden van ISO100, f/8 en een sluitertijd die rond de 1/125 seconde zal liggen. Gebruik het scherm op je camera om je belichting bij te sturen. Gebruik hiervoor je histogram want in het donker van de nacht lijkt een foto al snel licht genoeg (lees mijn tutorial over het histogram om te weten hoe). Stel je witbalans op daglicht en stuur die later in de RAW workflow bij. Gebruik liever geen autowitbalans want hierdoor kan de rode bloedmaan wel eens gecorrigeerd worden. Door elke foto dezelfde witbalans te houden blijven alle foto's ten opzichte van elkaar consequent hetzelfde van kleurtoon.

Maansverduistering collage uit 2007. Alle foto's hebben dezelfde witbalans maar verschillende belichtingstijden.

Benodigheden

Wat heb je nodig voor het succesvol fotograferen van de maansverduistering? Natuurlijk een camera en helder weer. Je hoeft niet in een extreem donkere locatie te zijn. Vanuit de stad of een woonwijk kan het eventueel ook want de Maan is helder genoeg. Een mooie omgeving is ook niet persé nodig, tenzij je verlichte gebouwen in beeld neemt. Wees creatief. De volgende dingen heb je nodig:

Zorg dat de batterij van de camera opgeladen is (neem een reserve mee) en je geheugenkaart leeg. Een stoeltje maakt het wachten minder vermoeiend en zorg voor warme kleding of een deken: het kan flink afkoelen. Bovendien voelt het altijd kouder als je moe bent of wordt. Zorg dat je wat te eten of snoepen hebt, en wat te drinken (laat geen rommel achter). Fotografeer je vanuit je eigen tuin, dan heb je natuurlijk alles voorhanden en onder handbereik.

Collage en een "selfie" van de gedeeltelijke maansverduistering in 2008. Ik sta rechts te fotograferen met een tweede camera. De rode Maan is in dit geval gewoon een rode maanopkomst.

Instellingen

Hoe de camera ingesteld moet worden is moeilijker aan te geven. De helderheid van de Maan verandert namelijk naarmate deze verder in de schaduw van de Aarde komt. Bovendien gaat het uiteindelijk schemeren waardoor de omgeving lichter wordt. Dit betekent dat je niet één instelling kunt gebruiken voor de hele maansverduistering. Ik probeer zo goed mogelijk een advies te geven, maar bedenk dat je gaandeweg alles moet bijsturen. Ik zeg het nog een keer: gebruik het scherm van de camera voor het beoordelen van je foto, en maak er desnoods een extra met een andere belichting. Je histogram geeft een goede indicatie voor de juiste belichting.

Regel van 500

De sluitertijd die je kunt gebruiken heeft een limiet, wat bepaald door het brandpunt dat gebruikt wordt. De hemel draait namelijk langzaam waardoor tè lange sluitertijden bewegingsonscherpte veroorzaakt. Met de regel van 500 kan uitgerekend worden wat de maximale sluitertijd moet zijn om dit te voorkomen. Vroege was dat de regel van 600, maar de hoge resolutie van de moderne camera's laten beweging veel nauwkeuriger zien.

De regel is als volgt: deel het getal 500 door de brandpuntsafstand die vermenigvuldigd is met de cropfactor. De uitkomst is de maximale belichtingstijd die je kunt gebruiken. Een paar voorbeelden:

Bij volle Maan heb je deze lange sluitertijden niet nodig, maar wanneer de Maan in de kernschaduw van de Aarde is en dus de beroemde bloedmaan is geworden, zal de sluitertijd langer moeten worden om dit fenomeen zichtbaar te maken. Zo gauw de sluitertijd over het maximale aantal seconden komt zal bewegingsonscherpte optreden.

Volledige verduistering: de bloedmaan. Was er met volle Maan nog een belichting nodig van 1/250sec bij f/10 en ISO100, zo is nu een belichtingstijd gebruikt van 1 seconde bij ISO800 en f/5,6. Heldere sterren worden zichtbaar

Als ik kijk naar de belichtingstijden die gebruikt zijn in 2007 zie ik dat tijdens volledig verlichte Maan ISO100 en f/10 een sluitertijd opleverde van 1/250 (ik heb waarschijnlijk in de nabewerking de Maan nog iets opgelicht) terwijl er tijdens de volledige verduistering ISO800 en f/5,6 nodig waren om een sluitertijd te behalen van 1 seconde. En jawel, de Maan is toch iets bewogen want ik had niet verder mogen gaan dan 0,8 seconde (regel van 500). Achteraf gezien had ik de ISO gewoon nog een stop hoger moeten zetten. Dit maakt duidelijk dat je gedurende de verduistering de belichting continu moet bijstellen.

Te adviseren werkwijze

Bepaal de beste belichting als het nog volle Maan is, dus voor de verduistering begint. Start met de instellingen ISO100, diafragma f/8 en 1/125 seconde. Maak een foto en stuur indien nodig de belichting bij door de ISO een stop te verhogen (ISO200) of de sluitertijd een stop te verlengen (1/60). Of natuurlijk andersom. Gebruik het histogram om de controleren of je goed zit met de belichting.

Naarmate de Maan verder in de schaduw van de Aarde komt zal het uiteindelijk nodig zijn om de belichting bij te sturen. Dit komt erop neer dat je of de ISO hoger zet, of de sluitertijd steeds langer maakt. Of allebei. Kijk elke keer opnieuw op je scherm of de belichting goed is. Is de belichting niet goed, corrigeer de belichting, elke keer weer. Is de foto te donker: langer belichten of je ISO omhoog. Is de foto te licht, juist korter belichten of de ISO omlaag.

Er komt een punt dat de belichtingstijd in de buurt van de maximale sluitertijd komt (reken dat van tevoren uit zodat je dit weet). In dat geval kun je de ISO nog verder verhogen of, als je dat liever doet, het diafragma verder open zetten. Of allebei. Zorg er voor dat je niet over die maximale sluitertijd komt. Als dit teveel ruis oplevert is dit jammer: liever dàt dan een onscherpe foto.

Als de Maan vervolgens weer helderder wordt gaat het gewoon de omgekeerde richting in. Maak de belichting steeds korter naarmate de Maan steeds verder uit de schaduw komt. Het meest vervelende moment is het eerste stukje dat uit de schaduw komt. De omschakeling van de donkere bloedmaan naar een fel verlichte schijf is zo groot dat dit niet in één enkele belichting te fotograferen is.

Het vervelende moment dat je niet langer èn de rode gloed, èn het heldere deel van de Maan op de foto kan zetten. Dan kun je of van beide een foto maken, of de gulden middenweg zoeken. (ISO400, f/9, 0,6sec)

Hoeveel foto's je wilt maken is helemaal aan jezelf. Er is tijd genoeg om je belichting nauwkeurig in de gaten te houden en te corrigeren. Voor een serie zoals ik in de collages heb verwerkt is elke 15 minuten een foto voldoende. Ga echter niet de camera programmeren om deze vervolgens te laten staan, zeker niet met een tele objectief. Door de rotatie van de Aarde zal de Maan binnen enkele seconden tot minuten uit beeld zijn verdwenen. Je moet er dus bij blijven.

De schemering

De maansverduistering duurt tot 7:24 uur. Om 5:40 uur begint de schemering al, wat betekent dat de lucht steeds lichter zal worden. Dit heeft natuurlijk effect voor de belichting. Met andere woorden; je kunt het trapje van belichtingen van volle maan naar bloedmaan niet zomaar omdraaien. Uiteindelijk zal tegen het einde van de verduistering de lucht blauw zijn.

Gedeeltelijke verduistering in 2008: vanaf de schemering naar de nacht. Deze collage laat het verloop in helderheid van de lucht zien. Op 28 september gaat het juist andersom: van donker naar licht. Tijdens deze eclips was het licht bewolkt.

Het is belangrijk om keer op keer op het scherm van de camera te controleren of de belichting correct is. Dat is de enige leidraad die consequent gedurende de verduistering aangehouden moet worden. Stuur de belichting bij indien nodig, en doe dit voor elke foto die je maakt.

Bewolking

Er is één hele grote vijand voor het fotograferen van de nachtelijke hemel, en dus de maansverduistering: wolken. Dit is iets waar we geen controle over hebben. Het is daarom hopen op helder weer, maar een enkel wolkje kan natuurlijk geen kwaad. Zelfs een lichte bewolking maakt het mogelijk om de verduistering te zien en fotograferen – maar de Maan moet er wel doorheen kunnen schijnen. Wat belichting betreft wordt het weer een heel ander verhaal, hoewel het bepalen van die belichting in feite hetzelfde is. Ga uit van een standaard instelling en corrigeer aan de hand van wat je ziet. Maak dus een aantal testfoto's.

Wolken tijden de verduistering in 2008. Ondanks dat was de verduistering toch te zien en fotograferen, zij het misschien niet zo spectaculair (400mm – ISO400, f/5,6, 0,6 seconde)

Als je op pad gaat, of vanuit thuis de verduistering gaat fotograferen, zorg dat je weet waar wat en hoe. Het beste is om te lezen wat er precies gaat gebeuren, hoe het eruit gaat zien en waar aan de hemel dit plaats gaat vinden. Ik heb een paar links over maansverduisteringen die interessant zijn, en waarvan ik ook regelmatig gebruik maak. Het is een kwestie van voorbereiding die het makkelijker maakt om straks te fotograferen.

http://hemel.waarnemen.com/maan/eclipsen/maansverduistering_20150928.html

https://nl.wikipedia.org/wiki/Maansverduistering

http://hemel.waarnemen.com/maan/maansverduisteringen_2001-2050.html#2015

https://www.flickr.com/photos/nandoonline/albums/72157594568839575

http://www.nandoonline.com/?s=maan&submit=Search

http://photoephemeris.com/

Tot slot

Aangezien de verduistering bijna de hele nachtelijke ochtend duurt is het verstandig om goed uitgerust aan de slag te gaan. Dan is het ook nog hopen op een onbewolkte nacht. Niets is zo vervelend als een dik pak bewolking zoals we dit jaar tijdens de zonsverduistering hadden. Succes!

Dit artikel is met toestemming overgenomen van de website www.nandoonline.com